Giriş
Türk halkları, tarih boyunca Asya, Avrupa ve Orta Doğu'da geniş bir coğrafyaya yayılarak çeşitli devletler kurmuş ve zengin kültürel miraslar bırakmıştır. Bu makalede, kendini Türk olarak tanımlayan milletlerin tarihsel gelişimi, coğrafi dağılımı, kültürel özellikleri, önemli olayları ve günümüzdeki durumları derinlemesine incelenecektir.
1. Tarihi Arka Plan
1.1. İlk Türk Devletleri ve Göçler
Türklerin bilinen en eski ataları arasında Orta Asya'da yaşayan Hunlar bulunmaktadır. Hun İmparatorluğu (MÖ 3. yüzyıl - MS 4. yüzyıl), Türklerin tarih sahnesine çıkışını temsil eder. Çin kaynaklarında “Hiung-nu” olarak adlandırılan Hunlar, Orta Asya'dan Avrupa'ya göç ederek Batı Roma İmparatorluğu'nu bile etkileyen bir güç haline gelmiştir.
Göktürk Kağanlığı (552-744), Türk adını resmi olarak kullanan ilk devlettir. Orta Asya'nın geniş bölgelerini kontrol eden Göktürkler, Türk kültürünün ve dilinin yayılmasında önemli bir rol oynamışlardır. Göktürklerin ardından gelen Uygur Kağanlığı (744-840), yazılı kültürün ve ticaretin gelişmesi açısından önemli adımlar atmıştır.
2. Coğrafya ve Kültür
2.1. Orta Asya
Orta Asya, Türklerin ilk yurtları olup, Altay Dağları, Tanrı Dağları ve Gobi Çölü gibi önemli coğrafi bölgeleri içerir. Bu bölgede yaşayan Türkler, göçebe bir yaşam tarzı benimsemişlerdir. Şamanizm ve Tengricilik gibi inançlar, bu dönemde yaygın olarak benimsenmiştir. Türklerin demir işleme ve atlı savaş tekniklerinde ustalaşmaları, onları askeri ve siyasi açıdan güçlü hale getirmiştir.
2.2. Anadolu ve Balkanlar
Selçuklu Devleti (1037-1194) ve Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922), Türklerin Anadolu ve Balkanlar'a yerleşmesini ve burada kalıcı devletler kurmasını sağlamıştır. Selçuklular, 1071 yılında Malazgirt Zaferi ile Anadolu'nun kapılarını Türklere açmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu ise İstanbul'un fethi (1453) ile Avrupa ve Asya'da geniş topraklar üzerinde hüküm sürmüştür.
2.3. Orta Doğu ve Kafkaslar
Türkler ayrıca Orta Doğu ve Kafkaslar'da da önemli varlık göstermişlerdir. Safeviler, Karakoyunlular ve Akkoyunlular gibi Türk kökenli devletler, İran ve Kafkasya bölgelerinde önemli rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun bu bölgedeki genişlemesi, Türk kültürünün ve İslam'ın yayılmasına katkı sağlamıştır.
3. Önemli Olaylar
3.1. Göçler ve Fetihler
Türklerin Orta Asya'dan batıya doğru göçleri, hem kendi tarihlerini hem de dünya tarihini şekillendiren önemli olaylardır. Bu göçler sırasında Türkler, birçok farklı coğrafyaya yayılarak çeşitli devletler kurmuşlardır. Büyük Selçuklu Devleti'nin 1071 yılında Bizans İmparatorluğu'nu Malazgirt Savaşı'nda yenmesi, Anadolu'nun Türkleşmesinin başlangıcı olarak kabul edilir.
3.2. Osmanlı İmparatorluğu'nun Yükselişi ve Çöküşü
Osmanlı İmparatorluğu, 1299 yılında küçük bir beylik olarak kurulmuş, zamanla üç kıtaya yayılan büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. İstanbul'un fethi, Osmanlıların dünya siyasetinde önemli bir güç haline gelmesini sağlamıştır. Ancak 19. yüzyıldan itibaren başlayan iç ve dış sorunlar, imparatorluğun çöküşüne yol açmıştır. 1922 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılması ve ardından 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması, modern Türk tarihinin başlangıcını temsil eder.
4. Günümüzde Türk Devletleri
4.1. Bağımsız Türk Devletleri
Günümüzde bağımsız sekiz Türk devleti bulunmaktadır:
- Türkiye Cumhuriyeti: 1923 yılında kurulan Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu'nun mirasçısıdır ve modern Türk devletidir. Başkenti Ankara, en büyük şehri ise İstanbul'dur.
- Azerbaycan: 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Azerbaycan, Kafkasya'da yer alır. Başkenti Bakü'dür.
- Türkmenistan: Orta Asya'da yer alan Türkmenistan, 1991 yılında bağımsızlığını kazanmıştır. Başkenti Aşkabat'tır.
- Kazakistan: 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla bağımsız olan Kazakistan, Orta Asya'da yer alır. Başkenti Astana (Nur-Sultan) olarak bilinmektedir.
- Kırgızistan: 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Kırgızistan, Orta Asya'da yer alır. Başkenti Bişkek'tir.
- Özbekistan: Orta Asya'da yer alan Özbekistan, 1991 yılında bağımsız olmuştur. Başkenti Taşkent'tir.
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti: 1983 yılında ilan edilen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, sadece Türkiye tarafından tanınmaktadır. Başkenti Lefkoşa'dır.
- Doğu Türkistan: Çin Halk Cumhuriyeti'nin kontrolü altında özerk bölge olarak varlığını sürdüren Doğu Türkistan (Sincan Uygur Özerk Bölgesi), Uygur Türklerinin yaşadığı bölgedir.
4.2. Türklerin Yaşadığı Diğer Bölgeler
Türkler ayrıca Rusya, Çin, İran, Irak, Suriye, Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Kosova, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinde önemli azınlıklar olarak yaşamaktadır. Bu topluluklar, kendi kültürlerini ve dillerini koruyarak yaşamlarını sürdürmektedir. Özellikle Almanya'da yaşayan Türk nüfusu 3 milyondan fazladır ve bu topluluk, Almanya'nın en büyük etnik azınlıklarından biridir. Türkler Almanya'da sosyal, ekonomik ve kültürel hayatın önemli bir parçası haline gelmişlerdir.
5. Türklerin Dost ve Düşman Ülkeleri
Türk milletleri, tarih boyunca çeşitli uluslarla ilişki içinde olmuş ve bazılarıyla dostane ilişkiler kurmuşken, bazılarıyla da çatışma içinde olmuştur. Aşağıda, Türklerin tarihî süreçte dost ve düşman olarak tanımladığı bazı ülkeler verilmiştir:
5.1. Dost Ülkeler
- Macaristan: Tarih boyunca Macaristan, Türklerle dostane ilişkiler yürütmüş ve çeşitli dönemlerde ittifaklar kurmuştur. Osmanlı İmparatorluğu ile yapılan diplomatik ilişkiler ve ticaret anlaşmaları, Macaristan ile Türkler arasındaki ilişkileri olumlu yönde etkilemiştir.
- Azerbaycan: Türklerle dil, kültür ve tarih bağlarına sahip olan Azerbaycan, tarih boyunca Türk milletleriyle sıkı ilişkiler içinde olmuştur. Bağımsızlık sonrası Türkiye ve Azerbaycan arasındaki iş birliği ve karşılıklı destek, bu dostane ilişkilerin güçlenmesine katkı sağlamıştır.
5.2. Düşman Ülkeler
- , Bizans İmparatorluğu, Rusya İmparatorluğu/Sovyetler Birliği ve Araplar gibi
- düşman ülkelerle çatışmıştır
- Bizans İmparatorluğu: Ortaçağ'da Türklerle Bizans İmparatorluğu arasında sık sık çatışmalar yaşanmıştır. Malazgirt Savaşı gibi olaylar, Türklerin Anadolu'ya yayılması ve Bizans topraklarına olan etkisini artırmıştır. Bu dönemdeki çatışmalar, Türklerin Bizans'ı düşman olarak görmesine neden olmuştur.
- Rusya İmparatorluğu / Sovyetler Birliği: Osmanlı İmparatorluğu ve Türk milletleri, tarih boyunca Rusya ve Sovyetler Birliği ile çatışma içinde olmuştur. Kafkasya ve Orta Asya'daki Rus genişlemesi, Türklerle Ruslar arasında çatışmalara neden olmuş ve birçok Türk devleti Rusya'nın etkisi altına girmiştir.
Araplar: Özellikle Tarih boyunca Türklere Kan donduran zararlar vermiştir. Günümüzde bölgesel güç mücadeleleri nedeniyle ilişkiler gerilimli olabilmektedir.
İsrail: İki ülke arasındaki ilişkiler özellikle Filistin meselesi ve Kudüs konusundaki farklılıklar nedeniyle gergin olmuştur.
6. Sonuç
Türk milletleri, tarih boyunca geniş bir coğrafyaya yayılarak farklı devletler kurmuş ve çeşitli kültürel miraslar bırakmıştır. Orta Asya'dan Anadolu'ya, Balkanlar'dan Kafkasya'ya kadar uzanan bu geniş coğrafyada, Türk kültürü ve kimliği önemli bir yer tutmuştur. Günümüzde bağımsız sekiz Türk devleti bulunmakta ve birçok ülkede Türk toplulukları yaşamlarını sürdürmektedir. Türklerin tarih boyunca kurduğu devletler, gerçekleştirdikleri göçler ve fetihler, dünya tarihine önemli etkilerde bulunmuştur.
Prof.Dr.Zakir KAYA
Kaynakça
Golden, Peter B. An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. Otto Harrassowitz, 1992.
Sinor, Denis. The Cambridge History of Early Inner Asia. Cambridge University Press, 1990.
Findley, Carter Vaughn. The Turks in World History. Oxford University Press, 2005.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Millî Kültürü. Ötüken Neşriyat, 1998.
Karpat, Kemal H. The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press, wikipedia.org
Hiç yorum yok