Prof. Dr. Zakir Kaya: Yakılan Düşünceler: Kilisenin Aforoz Ettiği Bilim İnsanları ve Felsefi Direnişin Tarihsel Arka Planı
🕯️✍️ Prof. Dr. Zakir Kaya
📅 Yayın Tarihi: 23 Mayıs 2025
🔍 Makale Özeti:
Bu yazı, Orta Çağ'da kilise tarafından aforoz edilen, yakılan ya da ölüme mahkûm edilen bilim insanlarının ve filozofların dramına ışık tutuyor. Hakikatin ateşle sınandığı bir çağda, fikirlerin susturulamayacağını tarihsel örneklerle gözler önüne seriyor."Bazı fikirler ölümsüzdür, çünkü onları yakmak mümkünsüzdür." Giordano Bruno’dan Galileo’ya, Hypatia’dan Spinoza’ya kadar birçok isim, düşüncenin özgürlüğü uğruna bedel ödedi. Bugün bile etkisi süren bu aforozların gerçek anlamını sorguluyoruz: Bilgi yanar mı?
📖 Makale Metni:
I. Aforozun Gölgesinde Bir Uygarlık:
Kilise, Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcisi kabul edildiği dönemlerde düşünmeyi günah saydı.
Otoriteye aykırı her fikir, ilahi düzene karşı bir isyan olarak değerlendirildi.
Bu isyanı bastırmanın en etkili yolu ise aforozdu: Hem dünyevî hem uhrevî anlamda dışlama.
Düşünen insanlar sadece fikirleriyle değil, varlıklarıyla tehdit sayıldı.
Ve böylece fikirler değil, insanlar yakıldı.
II. Engizisyon ve Kurumsallaşmış Korku
Kilise, Engizisyon Mahkemeleri ile bilgiye karşı ideolojik bir savaş başlattı.
Aforoz edilen, yalnızca Tanrı'nın lütfundan değil, toplumun vicdanından da çıkarılıyordu.
Bu, bir insanı diri diri yakmanın teolojik gerekçeye büründürülmesiydi.
III. Aforoz Edilenler ve Suçları (!)
📌 Hypatia – (MS 415):
Kadın bir filozof, matematikçi ve astronom. Pagan’dı. Felsefeyi sevdi.
Bu kadarı bile linç için yeterliydi. Kilise destekli bir çete tarafından vahşice öldürüldü.
📌 Giordano Bruno – (1600):
Evrenin sonsuz olduğunu, dünyadan başka gezegenlerin de yaşama ev sahipliği yapabileceğini söyledi.
“Tanrı sadece kilisede değil, evrenin her yerindedir,” dedi.
Diri diri yakıldı.
📌 Galileo Galilei – (1642):
Dünya’nın dönüyor olması, kilisenin öğretilerini sarsıyordu.
Ev hapsine mahkûm edildi.
“Eppur si muove.” – “Yine de dönüyor,” dedi. Tarih ona inandı.
📌 Michael Servetus – (1553):
Dolaşım sistemini keşfetti. Teslis’i reddetti.
Cenevre'de hem bilim hem de inanç uğruna diri diri yakıldı.
📌 Baruch Spinoza – (1677):
Tanrı’yı doğada gören felsefesi, hem Yahudi hem Hristiyan çevrelerde dışlandı.
Aforoz edildi. Ama bugün, laikliğin ve özgür düşüncenin kurucularından biri kabul ediliyor.
IV. Aforozla Susturulan Değil, Aydınlatılan Düşünce
Kilise'nin susturmak istediği fikirler, zamanın tohumlarına dönüştü.
Bruno'nun evreni bugün astrofizik, Galileo'nun gözlemleri modern bilimdir.
Yakılan insanlar unutturulmak istendi, ama isimleri yıldızlara yazıldı.
V. Sonuç: Düşünce Yanmaz
Bugün hâlâ bazı rejimler, bazı ideolojiler, bazı kurumlar bilgiye düşmandır.
Ama unutulmamalıdır ki:
Bilgi yanmaz. Fikir yakılmaz. Aydınlık susmaz.
Kilise, onları yok ettiğini sandı; oysa insanlık tarihine kazıdı.
Her aforoz, her infaz, bize bir şey öğretti:
Düşünmek cesaret ister. Ve bu cesaret, zamanla kutsallaşır.
🗣️ Prof. Dr. Zakir Kaya Notu:
Bu yazı bir çağrıdır: Bugün özgürce düşünebiliyorsak, bunu bir zamanlar yakılanlara borçluyuz.
Fikirler susturulmasın, yakılmasın, zincirlenmesin.
Aydınlar geçmişi unutmamalı, halk gelecek için düşünmeyi sürdürmelidir.
🔗 Paylaşın, tartışın, aydınlatın.
📧 Görüş ve katkılar için: egetimes@gmail.com
🔎 ORCID: 0009-0002-8035-2147
📖 Dipnotlar / Kaynakça
-
Galileo Galilei, Letter to the Grand Duchess Christina, 1615.
↳ Bilimin kilise dogmalarına karşı konumunu açıklayan mektup. (Bkz. II. Bölüm) -
John Heilbron, Galileo, Oxford University Press, 2010.
↳ Galileo’nun Engizisyon süreci, ev hapsi ve bilimsel mirası üzerine kapsamlı bir biyografi. -
Giordano Bruno, De l’infinito, universo e mondi, 1584.
↳ Sonsuz evren ve çoklu gezegenler teorisi. (Bkz. III. Bölüm) -
Michael White, The Pope and the Heretic: The True Story of Giordano Bruno, HarperCollins, 2002.
↳ Bruno’nun fikirleri ve Engizisyon’a karşı mücadelesinin detayları. -
Steven Nadler, Spinoza: A Life, Cambridge University Press, 1999.
↳ Spinoza’nın hayatı, aforoz süreci ve modern düşünceye etkisi. (Bkz. III. Bölüm) -
Baruch Spinoza, Tractatus Theologico-Politicus, 1670.
↳ İnanç, özgürlük ve devlet üzerine düşünceler; aforoz gerekçesi. -
Socrates Scholasticus, Ecclesiastical History, 5. yüzyıl.
↳ Hypatia’nın öldürülmesine dair erken dönem kilise anlatısı. -
Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Volume VI.
↳ Hypatia’nın ölümü ve Hristiyanlıkla ilişkisi. (Bkz. III. Bölüm) -
Peter Linehan, The Spanish Inquisition, Oxford University Press, 2007.
↳ Engizisyon mahkemeleri ve dini otoritenin kurumsallaşması. (Bkz. II. Bölüm) -
Karen Armstrong, The Battle for God, Knopf, 2000.
↳ Orta Çağ'da köktenciliğin, otoritenin ve özgür düşüncenin tarihsel çatışması. -
Michel Foucault, Deliliğin Tarihi, İmge Kitabevi Yayınları, 2019.
↳ Dışlanan bilgi biçimleri ve akıl dışı olarak damgalanan düşüncenin bastırılması. -
Umberto Eco, Orta Çağlar Üzerine Düşünceler, Can Yayınları, 2013.
↳ Kilise ile bilgi arasındaki tarihsel mücadeleye dair edebi-felsefi denemeler. (Genel bağlam) -
Ali Şeriati, Dine Karşı Din, Fecr Yayınları, 2018.
↳ Hakikat ve kurumsallaşmış dinin çatışmasına dair eleştirel yaklaşım. -
Cemil Meriç, Bu Ülke, İletişim Yayınları, 2020.
↳ Fikir özgürlüğünün kültürel ve tarihsel temelleri üzerine düşünceler.
Yorumlar
Yorum Gönder