Zakir Kaya: NEVRUZ’UN TARİHSEL KÖKENİ VE KÜLTÜREL YANSIMALARI: AZERBAYCAN VE KÜRTLER İÇİN ANLAMI

Giriş Nevruz, baharın gelişini, doğanın uyanışını ve yeni bir başlangıcı simgeleyen kadim bir bayramdır. Orta Asya, Mezopotamya, İran ve Anadolu başta olmak üzere geniş bir coğrafyada kutlanan bu bayram, halkların kültürel kimliklerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu makalede Nevruz’un tarihçesi, Azerbaycan ve Kürtler için taşıdığı anlam ve verdiği tarihsel mesajlar ele alacağım.

Nevruz’un Kökeni ve Tarihçesi Nevruz’un kökenleri Mezopotamya, Orta Asya ve İran’a kadar uzanmaktadır. Tarihi kaynaklar, Nevruz’un Zerdüştlük inancına dayandığını ve Pers İmparatorluğu döneminde önemli bir gün olarak kabul edildiğini göstermektedir. Ancak zamanla bu bayram, Türk ve Kürt halkları başta olmak üzere geniş bir coğrafyada kültürel bir gelenek hâline gelmiştir.

Orta Asya’daki Türk toplulukları için Nevruz, yeni yılın başlangıcı ve doğanın dirilişi anlamına gelirken, eski Türk takvimlerinde de yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Türk boyları bu günü büyük şenliklerle kutlamış, çeşitli ritüellerle doğanın döngüsünü ve bereketini simgelemişlerdir.

Azerbaycan’da Nevruz: Gelenekler ve Kutlamalar Azerbaycan’da Nevruz, milli kimliğin ve kültürel değerlerin yaşatıldığı en önemli bayramlardan biridir. Nevruz öncesinde dört çarşamba kutlanır: Su, Od, Yel ve Torpaq (Toprak) çarşambaları. Bu çarşambalar, doğanın dört temel unsurunun uyanışını simgeler.

Azerbaycan’da Nevruz günlerinde ateş yakmak, üzerinden atlamak, yumurta boyamak ve tokuşturmak özel Nevruz yemekleri yapmak gibi gelenekler yaşatılmaktadır. Azerbaycan kültüründe Nevruz, sadece doğanın canlanması değil, aynı zamanda birliğin, dayanışmanın ve barışın kutlanması anlamına da gelir.

Sovyetler Birliği döneminde Nevruz’un yasaklanmasına rağmen Azerbaycan halkı bu geleneği sürdürmüş, bağımsızlık sonrası ise Nevruz resmî bayram olarak ilan edilmiştir. Günümüzde halk tarafından büyük bir coşkuyla kutlanmakta ve kültürel miras olarak yaşatılmaktadır.

Kürtler İçin Nevruz: Kimlik ve Direniş Sembolü Kürtler açısından Nevruz, sadece baharın gelişini kutlamakla sınırlı değildir. Aynı zamanda özgürlük ve direniş sembolü hâline gelmiştir. Kürt mitolojisinde Nevruz, zalim hükümdar Dehak’a karşı direnen demirci Kawa’nın zaferi ile ilişkilendirilir. Kawa, zulme karşı halkı ayaklandırarak Dehak’ı devirmiş ve bu zaferin ardından ateşler yakılarak özgürlük kutlanmıştır.

Bu nedenle Kürt halkı, Nevruz’u kimliklerini ve direniş ruhlarını yaşatma günü olarak görmektedir. Özellikle 20. yüzyıldan itibaren politik bir anlam kazanan Newroz, Kürt kültüründe mücadele ve bağımsızlık temalarıyla daha fazla özdeşleşmiştir.

Nevruz’un Ortak Mesajı: Barış, Birlik ve Yeniden Doğuş Nevruz, her millet için farklı anlamlar taşısa da, ortak mesajı barış, birlik ve doğanın yeniden doğuşudur. Azerbaycan, Türkiye, İran, Orta Asya ve Kürt coğrafyasında farklı şekillerde kutlansa da, bu bayram insanların geçmişle bağlarını koruyarak geleceğe umutla bakmasını sağlamaktadır.

Nevruz, halkların kardeşliğini ve barış içinde bir arada yaşayabileceğini simgeleyen evrensel bir değerdir. Kültürel çeşitliliği içinde barındıran bu bayram, tarih boyunca zulme karşı direnişi, doğanın yenilenmesini ve insanlığın birlik içinde olması gerektiğini hatırlatmaktadır.

Sonuç Nevruz sadece bir bahar bayramı değil, aynı zamanda tarih boyunca toplumların kimliklerini, özgürlük mücadelelerini ve kültürel miraslarını yaşattıkları bir gün olmuştur. Azerbaycan ve Kürtler başta olmak üzere, geniş bir coğrafyada kutlanan Nevruz, insanları ortak değerler etrafında birleştiren kadim bir geleneğin en güzel örneklerinden biridir.

Not: Her ne kadar Azerbaycan'da Nevruz'un ateşle olan bağlantısı ve Kürtlerin Dahak ve Demirci Kawa efsanesini yakından biliyor olsam da, bu makalemde efsane yerine bayram temasına temas etmeyi daha uygun gördüm. Çünkü Nevruz, halkların kültürel ve tarihi miraslarında önemli bir yer tutan, barışın ve baharın simgesi olan bir bayramdır. Bu genel olarak, bayramın bu yönüne odaklanmayı tercih ettim. Keyif almanız dileğimle.

Bu vesileyle, tüm halkların Nevruz’unu en içten dileklerimle kutluyor, bu bayramın barış, kardeşlik ve umut getirmesini temenni ediyorum. Nevruz bayramınız mübarek olsun!

Kaynakça

• Eliade, M. (1987). The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Harcourt Brace Jovanovich.

• Yarshater, E. (1988). Persian Literature and Culture. Cambridge University Press.

• Barthold, V. (1963). Four Studies on the History of Central Asia. Brill Archive.