Zakir Kaya: Filoloji, Dil bilimi, Farkı nedir? Makale

  Filoloji, dillerin yapısını, tarihsel gelişimini ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. 

Dil bilimi ise dilin yapısını, işleyişini, tarihini ve toplumsal etkilerini inceler. İki bilim dalı arasındaki farklar, inceledikleri yönlerde yatar.

Filoloji, metinlerin doğruluğunu belirlemeye yardımcı olurken, dil bilimi, dilin yapısını ve işleyişini inceler. Filoloji, tarih, hukuk ve felsefe gibi alanlarla da ilişkilidir. Dil bilimi ise, dilin yapısını, işleyişini, tarihini ve toplumsal etkilerini inceler. İki bilim dalı arasındaki farklar, inceledikleri yönlerde yatar.

Dil bilimi, ses bilgisi, şekil bilgisi, sözdizimi, anlambilim, pragmatik, sosyodilbilim ve dil öğrenimi gibi alt dallara ayrılır. Filoloji ise, metinlerin doğruluğunu belirlemeye yardımcı olurken, dil tarihi, dilin kökenleri, dilin tarihsel gelişimi, dilin toplumsal etkileri, dilin kültürel bağlamı ve dilin edebi eserleri gibi konuları inceler.

Filoloji, edebi metinlerin doğruluğunu belirlemeye yardımcı olan bir bilim dalıdır. Dillerin yapısında tarihsel gelişimi ve ilişkileri inceler. Tarihin yanı sıra hukuk ve felsefe ile de ilişkilidir.

 Dil bilimi ise, dilin yapısını, işleyişini ve tarihini inceler. Dil bilimi, dilin her yönünü inceleyen geniş bir kapsama sahiptir.

 Örneğin, ses bilimi, biçim bilimi ve dizin bilimi gibi alt başlıkları vardır.

 Filoloji ve dil bilimi arasındaki fark, filolojinin kültürün kullandığı dil ile toplumun tarihi ve kültürünü yeniden kurarken, dil biliminin dilin her yönünü incelenmesidir .

Örnekler:

• Filoloji: Edebiyat tarihi, tarih araştırmaları, taklitleri belirleme, değer ölçümü, edebî inceleme ve kültür tarihi.
• Dil bilimi: Ses bilimi, biçim bilimi, dizin bilimi, dil tipolojisi, dilbilim yöntemleri, mantık, modern dünyanın oluşumu, modern Türkçenin ses ve biçim yapısı, modern Türkçenin sözdizimi ve anlam yapısı.

Ses bilimi, (fonoloji, fonetik dil) belirli dil seslerini (fonemler) inceleyen bir bilim dalıdır. Ses bilimi dil içindeki seslerin işlevlerini inceler. Konuşma seslerinin eklemlenmesi (articulatory), nakli (transport), alınması (receival) ile ilgili bir bilim dalıdır. Fonetiğin bu üç çalışma alanına karşılık gelen üç branşı vardır: boğumlama (articulatory), akustik ve işitim fonetiği (auditory phonetics). Fonolojiye zıt olarak, fonetik konuşma seslerinin fizikî yönüyle ilgilenir. Konuşma seslerinin tam bir transkripsiyonunu vermek için, birkaç özel alfabe vardır. Bu alfabelerden en çok kullanılanı  olan IPA’dır.

Ses bilgisinin alanı olan Fonoloji modern dilbiliminin alt alanıdır. Hangi şartlar altında hangi sesler ile kelimelerin birbirinden ayrılabileceğini araştırır. Dil bilgisel (işletimsel) ses değişmeleri de fonolojinin konularından biridir. Bir kelime veya sesin ilk hecesini belirlemeye çalışır. Böyle sesler farklı fonemlerin temsilcisidir. Bu fonemler de bir dildeki anlam ayırt eden en küçük birimlerdir.

Fonoloji; fonemlerin farklı sistemlerini, -bir dildeki anlam ayırt eden en küçük birimleri- kapsar. (Bir dildeki anlam taşıyan en küçük birimlere morfem denir ve Morfoloji’nin araştırma alanına girer.) Fonetik, fonolojik bağlamdan bağımsız olarak seslerin detaylı tanımıyla ilgilenirken, Fonoloji, her bir dildeki ses birimleriyle uğraşır.

Sesbilim, dilin seslerini, dilsel iletişim dizgesindeki işlevleri açısından inceleyen bilim dalıdır. Sesbirim ve bürünbilim gibi soyut birimlerin incelenmesi üzerine kuruludur. F. de Saussure, J. Baudouin de Courtenay gibi araştırmacılardan esinlenen Prag Dilbilim çevresinde oluşmuştur.

Biçim bilimi, dilin anlam taşıyan en küçük parçalarının (biçim birimi, morfem) araştırmasını yapar. Biçim birimleri farklı biçimlerde kullanılır, anlam ayırıcı en küçük birimlerden (fonem) oluşur ve bunların kelimelerini oluşturur. Biçim birimi kelimelerin iç yapısındaki dil olgularına ilişkin kurallarla ilgilenir. Morfoloji kavramının kökeni, geleneksel dil bilgisinde, bükün biçimlerinin ve kelime türlerinin çözümlemesini kapsayan ve söz yapısını da dikkate alan biçim bilgisidir. Morfoloji geleneksel dil bilgisinde, bükün biçimlerinin ve kelime türlerinin çözümlemesini kapsayan ve söz yapısını da dikkate alan biçim bilgisidir. Biçim bilimi, sözcükleri, nasıl oluşturulduklarını ve diğer sözcüklerle ilişkilerini inceler ve sözcüklerin kök, gövde ve ek gibi bileşenlerinin yapısını çözümler 

Dizin bilimi, belirli bir konu alanında, seçim kriterleri ile yayın kabul eden ve yayınların en az bibliyografik bilgilerinin verildiği (makalelerin/kitapların/tezlerin künyelerinin ve kimi zamanda özetlerinin yer aldığı) indekstir . Dizin bilimi, bilimsel araştırmaların daha kolay ve hızlı bir şekilde bulunmasına yardımcı olur. TR Dizin, Türkiye adresli hakemli dergiler ile TÜBİTAK tarafından desteklenen projelere bibliyografik / tam metin erişimin yanı sıra, atıf ve performansların ölçülerek yazar, kurum, bilim dalı ve dergilerle ilgili analizlerin yapıldığı Fen ve Sosyal Bilimler alanlarını kapsayan ulusal atıf dizinidir

Dil tipolojisi, dilleri yapısal özelliklerine göre sınıflandıran bir dilbilim dalıdır. Amacı, dünya dillerinin yapısal çeşitliliğini ve ortak özelliklerini betimlemek ve açıklamaktır. Dilbilimsel tipoloji, ses özellikleriyle ilgilenen fonolojik tipolojiyi içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir: kelime sırası ve biçimiyle ilgilenen sözdizimsel tipoloji; dil sözcük dağarcığıyla ilgilenen sözcüksel tipoloji; ve evrensel eğilimleri açıklamayı amaçlayan teorik tipoloji gibi. Dilbilimsel tipoloji, tipolojinin dilleri veya dilbilgisel özelliklerini tarihsel kökenden ziyade biçimsel benzerliklere dayalı olarak gruplandırması nedeniyle soybilimsel dilbilim ile karşılaştırılır.

• Dilbilim yöntemleri, dilbilimin farklı alanlarında kullanılan araştırma yöntemlerini ifade eder. Dilbilim, insan dilini farklı yaklaşım biçimlerinde araştıran ve birçok bilim alanından yararlanan bir bilimdir. Dilbilim çalışmalarının tüm dünyadaki temel yönelimleri şu başlıklar altında toplanmaktadır.
• 
  
• İnsanın dil yetisinin görünümlerini, beyindeki dil üretim mekanizmasının işleyişini ortaya koymak,
• 
  
• İngilizce, Almanca, Türkçe, Lehçe gibi tek tek dillerin yapılarına yönelik betimlemeler sunmak,
• 
  
• Dilin yazılı ve sözlü olarak kullanımına yönelik genel kuralları, eğilimleri (yazılı dilin sözdizimsel görünümleri, yazılı metin türleri, konuşma türleri, konuşma eyleminin görünümleri gibi) ortaya koymak,
• 
  
• Dil ile kültürün ilişkilenişi çerçevesinde, tek tek diller için dil kullanımındaki normları (dilin toplumsal değişkelere göre kullanımı, dilin bireyin iletişimsel amaçlarına göre kullanımı gibi) saptamak,
• 
  
• Dilin nasıl edinildiğini ve nasıl öğretilmesi gerektiğini sorgulamak,
• 
  
• Anadili öğretimi, yabancı dil öğretimi gibi doğrudan dille ilgili olan alanlara, çalışma yöntemi ve teknikleri sunmak. 
• 
  
• Mantık, doğru ile yanlış arasındaki akıl yürütmenin ayrımını yapan disiplindir. 
• 
  
• Dilbilimdeki tipoloji gibi, mantık da dilleri yapısal özelliklerine göre sınıflandıran bir dilbilim dalıdır  Mantık, bilginin yapısını inceleyen, doğru düşüncenin aletidir. Önceleri bir felsefe dalıyken daha sonra kendi başına bir ihtisas alanı olmuştur. Matematik ve bilgisayar biliminin de parçası haline gelmiştir. Mantık, insanın yalnız akıl ve zihin faaliyetlerini ele alan, doğru düşünmenin şartlarını ve kurallarını ifade eden bir bilim dalıdır.
• 
  
•  Mantıklı düşünme, ancak akıl yürütme ile mümkündür. Yani, mantıklı bir şekilde akıl yürütmek demek, verilen yargılardan faydalanarak yeni bir yargıya varmak demektir.
•  
• Modern dünya, 19. yüzyıldan sonra dünyanın diğer bilinen coğrafyalarını da etkileyerek çağdaş dünyanın şekillenmesine belirgin bir katkı sağlamıştır. 
• 
  
• Modern Türkçe, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra yapılan dil reformları sonucu oluşmuş bir dil türüdür.
•  Modern Türkçe, Osmanlı Türkçesi’nden farklı olarak, Latin alfabesi kullanılarak yazılır ve dil yapısı açısından da bazı değişiklikler içerir. 
• Modern Türkçe’nin ses yapısı, Türkçe’nin ünlü ve ünsüz harflerinin yanı sıra, hece yapısı, vurgu ve tonlama gibi özellikleri de içerir.
• Modern Türkçe’nin biçim yapısı, sözcüklerin kök ve eklerden oluşan yapısını, sözcük türlerini, cümle yapısını ve anlamını kapsar. 

•  Modern Türkçenin sözdizimi ve anlam yapısı hakkında bilgi edinmek.

• 
  

• Sözdizim, bir dildeki cümlelerin yapısını ve kurallarını inceleyen bir dilbilim dalıdır.
•  Türkçe sözcüğü, dildeki sözcüklerin dizilimini inceleyen bilim dalı olduğundan gelir.
•  Sözdizim, dilin yatay, yani satır şeklinde dizilen bir sistem olduğunu gösterir. Bu diziliş, sesten, morfemlere, morfemlerden daha büyük öbeklere dilin her seviyesinde mevcuttur.
• 
  
•  Sözdizimin yalnız cümle seviyesini gösteren bir terim olarak kullanılması doğru ama eksik bir kullanımdır.
• Modern Türkçenin sözdizimi ve anlam yapısı hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, Türk Dil Kurumu’nun web sitesindeki kaynaklara göz atabilirsiniz Ayrıca, Türkçe dilbilgisi kitapları da bu konuda size yardımcı olabilir.
• 
  
• Özet olarak

Karşılaştırmalı filoloji, diller arasındaki ilişkiyi analiz eden bir filoloji dalıdır. Örnek verecek olursak; Latin ve Etrüsk dillerinin ya da Asya veya Afrika dillerinin arasındaki ortak noktaların analiz edilmesi görevini yürütür. ÇÖZÜMLEME, ÖLÜ DİLLERİ YENİDEN DİRİLTMEYİ HEDEFLEYEN FİLOLOJİ DALIDIR.

Modern dilbilim olarak da bilinen dilbilim, insan dilini farklı yaklaşım biçimlerinde araştıran ve birçok bilim alanından yararlanan bir bilimdir. Dili bir sistem olarak gören dilbilimsel araştırmaların genel içeriği; dilin ögeleri, dilin birimleri ve bunların anlamlarıdır.

Dünün sözü: İnsanın öğrenmesi gereken ilk dil, tatlı dildir. - Barış Manço

• 
  Umarım yardımcı olabilmişimdir. Başka bir sorunuz varsa lütfen yoruma yazmaya çekinmeyin.
•