Kölelik, insanların başka insanlar tarafından mülk olarak görüldüğü ve zorla çalıştırıldığı bir uygulamadır. Kölelik, tarihin çeşitli dönemlerinde ve coğrafyalarında görülmüş, insan haklarına ve onuruna aykırı bir durumdur. Köleliğin günümüzde de devam ettiği, farklı biçimlerde ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu yazıda, köleliğin güncelliği ve tarihi hakkında bilgi vermeye çalışacağım.
Köleliğin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Antik Yunan, Roma, Mısır, Mezopotamya gibi uygarlıklarda kölelik yaygın bir şekilde uygulanmıştır. Köleler, savaş esiri, borçlu, suçlu veya doğuştan köle olarak edinilebilirdi. Köleler, tarım, madencilik, sanat, askerlik, ev işleri gibi çeşitli alanlarda çalıştırılır, sahiplerinin isteklerine göre satılabilir, cezalandırılabilir veya öldürülebilirdi. Kölelerin hukuki bir statüsü yoktu, insan olarak değil eşya olarak görülürdü.
Orta Çağ'da kölelik biraz azalsa da tamamen ortadan kalkmadı. Avrupa'da feodal sistemin hakim olduğu dönemde köylüler toprak sahiplerine bağlıydı ve serf adı verilen bir statüye sahipti. Serfler toprak sahibinin izni olmadan toprağı terk edemez, evlenemez veya miras bırakamazdı. Serfler aynı zamanda toprak sahibine vergi ve hizmet vermek zorundaydı. Serflerin durumu kölelikten farklı olsa da özgür olmadıkları söylenebilir.
15. yüzyıldan itibaren Avrupa'nın Amerika kıtasını keşfetmesi ve sömürgeleştirmesiyle birlikte kölelik yeni bir boyut kazandı. Afrika'dan yaklaşık 12 milyon insan Atlantik köle ticareti adı verilen bir süreçte Amerika'ya taşındı. Bu insanlar çoğunlukla şeker kamışı, pamuk, tütün gibi tarım ürünlerinin yetiştirildiği plantasyonlarda zorla çalıştırıldı. Köleler ağır koşullarda yaşadı, işkence gördü, ailelerinden ayrıldı, kültürlerini kaybetti. Köle ticareti 19. yüzyılın sonlarına kadar devam etti.
Köleliğe karşı mücadele ise hem kölelerin hem de köleliğe karşı çıkan özgür insanların katkısıyla yürütüldü. Köleler zaman zaman isyan etti, kaçtı veya direndi. Örneğin Haiti'de 1791-1804 yılları arasında yaşanan köle isyanı sonucunda bağımsız bir devlet kuruldu. Ayrıca köleliğe karşı çıkan özgür insanlar da hem siyasi hem de ahlaki gerekçelerle köleliği kaldırmak için çalıştı. Örneğin ABD'de 1861-1865 yılları arasında yaşanan İç Savaş'ta köleliği savunan güney eyaletleri ile köleliği kaldırmak isteyen kuzey eyaletleri arasında büyük bir çatışma yaşandı. Savaş sonunda kuzey eyaletleri galip geldi ve kölelik anayasal olarak yasaklandı.
Günümüzde ise kölelik resmi olarak yasaklanmış olsa da tamamen ortadan kalkmamıştır. Birleşmiş Milletler 'e göre dünyada yaklaşık 40 milyon insan modern kölelik adı verilen bir durumda yaşamaktadır. Modern kölelik, insan ticareti, zorla çalıştırma, borç köleliği, çocuk işçiliği, zorla evlilik gibi farklı biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Modern köleler, özgürlüklerinden mahrum bırakılmakta, sömürülmekte, şiddete maruz kalmaktadır. Modern köleliğe karşı mücadele ise uluslararası kuruluşlar, devletler, sivil toplum örgütleri ve bireyler tarafından yürütülmektedir.
Kölelik, insanlık tarihinin en karanlık sayfalarından biridir. Kölelik, insanların haklarını, onurunu ve değerini yok sayan bir uygulamadır. Kölelik, tarihte olduğu gibi günümüzde de devam etmektedir. Köleliğe karşı mücadele ise hem tarihsel hem de güncel bir sorumluluktur. Köleliği sona erdirmek için bilinçli, duyarlı ve aktif olmalıyız.
Hz. Muhammed kölelik hakkında ne söylemiştir?
Kölelik, insanlık tarihinin en karanlık ve acı verici sayfalarından biridir. Köleler, sahiplerinin mülkü olarak görülür, hakları yok sayılır, zorla çalıştırılır ve istismar edilirlerdi. İslam, köleliğe karşı çıkan ilk dindir. Hz. Muhammed, köleliği yasaklamamış olsa da, kölelere iyi davranılmasını, azat edilmelerini ve onlara kardeş gibi muamele edilmesini emretmiştir.
Hz. Muhammed, hayatının çeşitli dönemlerinde köle sahibi olmuş, ancak onları azat etmiş veya hediye etmiştir. Ayrıca, savaş esirlerinin köle olarak alınmasını önlemek için fidye sistemi getirmiştir. Hz. Muhammed'in en yakın arkadaşlarından biri olan Zeyd bin Harise, bir köleyken onu azat etmiş ve evlatlık edinmiştir. Hz. Muhammed'in eşi olan Ümmü Eymen de bir köleyken ona hediye edilmiş ve sonra azat edilmiştir.
Hz. Muhammed, kölelere karşı adaletli ve merhametli olunmasını istemiştir. Bir hadiste şöyle buyurmuştur: "Kölelerinizin yedikleri yemekten yiyin, giydikleri elbiseden giyin. Onları ağır işlere koşmayın, eğer koşarsanız siz de onlara yardım edin." (Buhari, İman 22) Bir başka hadiste de şöyle buyurmuştur: "Kölenize kardeşiniz gibi davranın. Eğer onu azat etmeye gücünüz yetmezse, ona yüklenmeyin." (Müslim, İman 38)
Hz. Muhammed, köleliği kaldırmak için çeşitli yollar göstermiştir. Bunlardan biri sadaka vermektir. Bir hadiste şöyle buyurmuştur: "Her kim bir mümin köleyi sadaka olarak azat ederse, Allah onun her uzvuna karşılık cennette bir uzuv verir." (Müslim, Zekat 31) Bir başka yol da oruç tutmaktır. Bir hadiste şöyle buyurmuştur: "Her kim Ramazan orucunu tutar ve ardından altı gün Şevval orucunu tutarsa, sanki bütün yıl oruç tutmuş gibi olur. Ve her kim bir köleyi azat ederse, Allah onun boynunu ateşten kurtarır." (Müslim, Siyam 204)
Hz. Muhammed'in kölelik hakkındaki sözleri ve davranışları, İslam'ın bu konudaki tutumunu ortaya koymaktadır. İslam, köleliği meşru görmemekte, ancak var olan bir gerçeklik olarak kabul etmekte ve onu kademeli olarak ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. İslam, kölelere insanca muamele etmeyi, onların haklarını korumayı ve onları özgürlüğüne kavuşturmayı teşvik etmektedir.
Köleliği Kim Yasakladı?
Kölelik, tarihin çeşitli dönemlerinde ve coğrafyalarında görülmüş, ancak günümüzde uluslararası hukuk tarafından yasaklanmıştır.
Köleliğin yasaklanması süreci, 18. yüzyılda başlamıştır. Bu süreçte, köleliğe karşı çıkan akımlar ortaya çıkmış, köle ticaretine karşı savaşlar yapılmış ve köleliği kaldıran yasalar çıkarılmıştır. Köleliğin yasaklanmasında rol oynayan bazı önemli kişi ve kurumlar şunlardır:
- William Wilberforce: İngiliz parlamentosunda köle ticaretinin kaldırılması için mücadele eden bir politikacıdır. 1807 yılında köle ticaretinin yasaklanmasını sağlamış, 1833 yılında da köleliğin tamamen kaldırılmasına katkıda bulunmuştur.
- Abraham Lincoln: Amerika Birleşik Devletleri'nin 16. başkanıdır. 1861-1865 yılları arasında yaşanan Amerikan İç Savaşı'nda köleliği savunan güney eyaletlerine karşı savaşmıştır. 1862 yılında imzaladığı Emancipation Proclamation (Özgürlük Bildirgesi) ile köleliği kaldırmıştır.
- Victor Schoelcher: Fransız bir gazeteci, yazar ve politikacıdır. Köleliğe karşı yazdığı kitaplar ve makaleler ile kamuoyunu bilinçlendirmiştir. 1848 yılında Fransa'da köleliğin kaldırılmasına öncülük etmiştir.
- Birleşmiş Milletler: Dünya barışını ve güvenliğini sağlamak amacıyla kurulan uluslararası bir örgüttür. 1948 yılında kabul ettiği İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile köleliği ve benzeri uygulamaları yasaklamıştır. 1956 yılında da Kölelik Sözleşmesi'ni imzalamıştır.
Köleliği kim yasakladı sorusunun tek bir cevabı yoktur. Köleliği yasaklayan birçok kişi, kurum ve hareket vardır. Kölelik, insanlığın en büyük suçlarından biridir ve asla tekrarlanmamalıdır.
Dünün sözü. Allah seni özgür yaratmışken başkasının kölesi olma. Hz. Ali
Yorumlar
Yorum Gönder